سکته مغزی (Stroke) یکی از بیماری‌های شایع عصبی است که به دلیل انسداد یا پارگی عروق مغزی رخ می‌دهد و منجر به کاهش یا توقف خون‌رسانی به بخشی از مغز می‌شود. بسته به محل و شدت آسیب مغزی، عوارض مختلفی از جمله اختلالات حرکتی، شناختی و زبانی ایجاد می‌شود. یکی از مهم‌ترین مشکلات زبانی ناشی از سکته مغزی، آفازی (Aphasia) است که باعث اختلال در درک، تولید و استفاده از زبان می‌شود. این مقاله به بررسی سکته مغزی، انواع آفازی و روش‌های درمانی می‌پردازد.
سکته مغزی و مکانیسم تأثیر آن بر گفتار
سکته مغزی می‌تواند بر عملکردهای زبانی تأثیر بگذارد، به‌ویژه زمانی که قسمت‌های مربوط به زبان در نیمکره چپ مغز آسیب ببینند. دو ناحیه اصلی که معمولاً تحت تأثیر قرار می‌گیرند، عبارت‌اند از:
- ناحیه بروکا (Broca’s Area): مسئول تولید زبان و کنترل عضلات گفتاری است. آسیب به این بخش باعث آفازی بروکا می‌شود که با گفتار نامفهوم، جملات کوتاه و تلاش زیاد برای بیان همراه است.
- ناحیه ورنیکه (Wernicke’s Area): مسئول درک زبان است. آسیب به این بخش موجب آفازی ورنیکه می‌شود که در آن فرد گفتاری روان اما بی‌معنا دارد و در درک کلمات مشکل دارد.
انواع آفازی ناشی از سکته مغزی
۱. آفازی بروکا (Broca’s Aphasia)
✅ مشکلات در تولید گفتار
✅ جملات کوتاه و تلگرافی (مانند “من… خانه… می‌روم”)
✅ درک زبان نسبتاً سالم است
✅ مشکل در دستور زبان و ساختار جملات
✅ آگاهی نسبت به مشکل خود
۲. آفازی ورنیکه (Wernicke’s Aphasia)
✅ گفتار روان اما بی‌معنا
✅ دشواری در درک زبان گفتاری و نوشتاری
✅ ترکیب نادرست کلمات و استفاده از واژه‌های نامفهوم
✅ عدم آگاهی از اشتباهات گفتاری
۳. آفازی جهانی (Global Aphasia)
✅ شدیدترین نوع آفازی
✅ ناتوانی در درک و تولید زبان
✅ معمولاً در اثر آسیب وسیع به نیمکره چپ مغز ایجاد می‌شود
✅ مشکلات شدید در خواندن و نوشتن
۴. آفازی آنومیک (Anomic Aphasia)
✅ مشکل در یافتن کلمات مناسب
✅ توانایی درک زبان و تولید جملات روان
✅ مشکل در نام بردن اشیاء و افراد
۵. آفازی انتقالی (Conduction Aphasia)
✅ مشکل در تکرار جملات شنیده شده
✅ گفتار نسبتاً روان اما همراه با اشتباهات
✅ درک زبان طبیعی ولی تولید گفتار دچار اشکال
روش‌های درمانی برای آفازی ناشی از سکته مغزی
۱. گفتاردرمانی (Speech Therapy)
گفتاردرمانی یکی از مهم‌ترین راه‌های توانبخشی برای بیماران مبتلا به آفازی است. تکنیک‌های مورد استفاده شامل:
- تمرینات تولید صدا و جملات ساده
- آموزش راه‌های جایگزین ارتباطی مانند زبان اشاره و دستگاه‌های کمکی
- تمرینات شناختی برای بهبود حافظه و پردازش زبان
- بازی‌های زبانی برای تقویت توانایی گفتاری
۲. تحریک مغزی غیرتهاجمی (Non-Invasive Brain Stimulation)
روش‌هایی مانند تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یا تحریک الکتریکی مغز (tDCS) می‌توانند به بهبود عملکردهای زبانی کمک کنند.
۳. تکنیک‌های جبرانی و استفاده از ابزارهای کمکی
✅ نرم‌افزارهای مخصوص گفتاردرمانی مانند برنامه‌های تشخیص صدا و تمرین گفتاری
✅ استفاده از تخته‌های تصویری و کارت‌های کلمه‌ای برای کمک به برقراری ارتباط
✅ آموزش به خانواده و مراقبان برای حمایت بهتر از بیمار
۴. دارودرمانی
برخی داروها مانند دونپزیل (Donepezil) و میمانتین (Memantine) ممکن است در بهبود عملکرد شناختی و زبانی مفید باشند.
پیش‌آگهی و مدت زمان بهبودی
بهبود آفازی به عوامل مختلفی بستگی دارد:
🔹 شدت سکته مغزی و محل آسیب مغزی
🔹 سن و سلامت عمومی بیمار
🔹 میزان مشارکت در گفتاردرمانی و تمرینات توانبخشی
🔹 حمایت خانوادگی و اجتماعی
بیماران در ۳ تا ۶ ماه اول پس از سکته مغزی بیشترین پیشرفت را نشان می‌دهند، اما روند بهبودی می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد.
سکته مغزی یکی از عوامل مهم ایجاد اختلالات زبانی از جمله آفازی است. بسته به ناحیه آسیب‌دیده، بیماران ممکن است در درک، تولید یا تکرار زبان مشکل داشته باشند. گفتاردرمانی، تحریک مغزی و استفاده از ابزارهای کمکی، روش‌های مؤثری برای بهبود این مشکلات هستند. مداخله زودهنگام و توانبخشی مستمر می‌تواند به بهبود عملکرد زبانی و کیفیت زندگی این بیماران کمک کند.
مشاوره تخصصی و منابع آموزشی
این مقاله توسط سیاوش عطایی، آسیب‌شناس گفتار و زبان و متخصص روانشناسی عمومی تهیه شده است. برای دریافت مشاوره تخصصی در زمینه درمان آفازی و سایر مشکلات گفتاری، می‌توانید با ما در ارتباط باشید:
📞 شماره تماس و مشاوره:
09121623463
🌐 وب‌سایت:
digispeech.ir
📌 راه‌های ارتباطی و منابع آموزشی:
🔹 اینستاگرام:
🔹 آپارات:
🔹 یوتیوب:
🔹 تلگرام:
